Mondkapjesbeleid verpleeghuizen was vooral ingegeven door schaarste

Terwijl de sterfte onder bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen in april explosief steeg, hield het regeringsadviesorgaan voor de uitvoerbaarheid van coronamaatregelen vast aan het beleid om in tehuizen geen mondkapjesplicht in te stellen. De reden was vooral het grote tekort aan persoonlijke beschermingsmiddelen en niet, zoals het RIVM destijds meldde, dat een mondkapjesplicht medisch gezien niet nodig was.

Dat blijkt uit vrijgegeven documenten over de adviezen van het Bestuurlijk afstemmingsoverleg Infectieziekten (BAO), die eerdere berichtgeving in de media hierover bevestigen. Het BAO moet in gevallen van een crisis beoordelen of de adviezen over de aanpak uitvoerbaar zijn. Het orgaan rapporteert aan de minister van Volksgezondheid en staat onder leiding van een topambtenaar van dat departement.

Sterftecijfers accepteren

Op 14 april is de snelle verspreiding van het virus in verpleeghuizen onderwerp van gesprek in het BAO. Er wordt gediscussieerd over de 'mogelijke meerwaarde van preventief gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen'. De leden van het BAO — vertegenwoordigers van ministeries, Vereniging Nederlandse Gemeenten en diverse zorginstellingen — besluiten een voorstel uit te werken voor het gebruik van beschermende spullen.

Op dat moment is al duidelijk dat het sterftecijfer onder bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen in de periode van 20 maart tot 5 april vrijwel verdubbelt ten opzichte van de eerste tien weken van 2020. Jaap van Dissel, hoofd van het RIVM, heeft die 14de april tegenover het BAO al zijn zorgen geuit over de consequenties voor ouderen. Van Dissel: 'Als het Covid blijft circuleren moeten we een zekere morbiditeit (percentage besmettingen op de totale bevolking) en mortaliteit (percentage sterfgevallen) accepteren. Dat moet voor iedereen duidelijk zijn en we moeten met elkaar de gevolgen van keuzes accepteren'.

Het BAO deelt de zorgen van Van Dissel en wijst erop dat 'er rekening moet worden gehouden met de kwaliteit van leven' van de ouderen. Dat aspect komt overigens niet meer terug in volgende vergaderingen.

Zes dagen later, op 20 april, adviseert het BAO om het gebruik van mondkapjes enkel te gebruiken als besmetting is vastgesteld. En dan ook nog alleen binnen een afdeling in 'de kleinste eenheid'. In alle overige situaties, zo stelt het adviesorgaan is het gebruik van mondkapjes 'niet nodig en draagt het slechts bij aan de schaarste'. Aan dat advies wordt toegevoegd dat 'hier onrust' over is en dat het heel belangrijk is dat er helder over wordt gecommuniceerd door vertegenwoordigers van de langdurige zorg.

Probleem al in januari op agenda

Uit de 29 vrijgegeven documenten van het BAO over de periode januari tot en met juli blijkt dat het adviesorgaan zich van meet af aan bewust is van de risico's van het tekort aan beschermende spullen. Reeds in januari — een maand voor de eerste officiële coronabesmetting in Nederland — doet het BAO een oproep om de beschikbaarheid te inventariseren.

Een maand later op 28 februari volgt het BAO het advies van het Outbreak Management Team om mondkapjes in te kopen gezien de wereldwijde schaarste. Dan ook wordt in het overleg geconstateerd dat er een risico bestaat van een tekort aan wond- en verbandmiddelen omdat die vooral in China worden geproduceerd. Het ministerie van VWS is dan al in gesprek met toeleveranciers hoe dit probleem aan te pakken.

Schaarste, schaarste, schaarste

Bij de volgende vergadering, op 18 maart, blijken de stressniveaus nog wat te zijn opgelopen. Het BAO vraagt om heldere richtlijnen waar en wanneer beschermingsmiddelen moeten worden gebruikt in 'alle aspecten van de zorg'. En wordt gevraagd om het testen op corona vooral te bezien 'in samenhang met de schaarste aan persoonlijke beschermingsmiddelen'.

Het beleidsadviesorgaan steunt de oproep aan het publiek om mondmaskers in te leveren ten bate van ziekenhuispersoneel en pleit voor een centrale inkoop van van persoonlijke beschermingsmiddelen 'met inzet van diplomatieke middelen'.

De Federatie van Universitaire medische centra pleit er in die vergadering voor om 'vanwege de enorme schaarste de operaties in gespecialiseerde kleinere ziekenhuizen af te schaffen zodat de voorraad beschikbaar komt voor covid'.

Op 6 april vraagt het BAO aan het RIVM of afgekeurde partijen mondkapjes niet toch in een 'andere setting' bruikbaar zijn. Ook het hergebruik staat regelmatig op de agenda. In mei laait de discussie over het gebruik van deze bescherming opnieuw op als wordt gesproken om het verplicht te stellen in het openbaar vervoer. Een vertegenwoordiger van de Vereniging Nederlandse Gemeenten constateert droogjes dat dit gesprekken met zorgmedewerkers die geen mondkapje hoeven te gebruiken wel 'heel moeilijk' maakt.